Davranışları açıklama; Attribution Teorisi , Yükleme Teorisi

Diyelim ki arkadaşınız sınavdan düşük bir puan aldı. Neden diye sorduğumuzda  ya sınava iyi çalışmıştır (internal attribution) yada sınav zordu ondan deriz ( external attribution). Attribution teorisi etrafımızda ki insanların davranışlarını anlamlandırmaya, açıklamaya çalışır. Eğer kişiyle alakalı, kişisel bir açıklamaysa , internal attribution yada dispositional attribution denir.

. Internal attribution da içsellik söz konusudur yani herhangi bir kişiden(karakterden) vs kaynaklanan bir durumdur. sınava iyi çalışmamıştır. yada işte çalışan birinin patronu ona kızsaydı internal attributiona göre patronu kızgın bir insan diyebilirdik.(kişinin karakteri öyle diye)  External attribution ise durumla , çevreyle , olayla alakalıdır. İlk örneğimizde sınavın zor hazırlanması dedik, bu kişiden kaynaklanan bir olay değil tamamiyle durumdan kaynaklanandır. Diğer sınava katılanlara göre de sınav zor olabilir yada patron kötü bir gün geçiriyordur yada çalışan , büyük bir hata yapmıştır patron ondan kızmıştır (kızgın karakterli değil). external attribution durumdan kaynaklanan bir nedenden dolayı kişi o davranışı uygulamıştır. diye verdiğimiz açıklamalardır.

Biz kendimize başkalarının davranışlarını bu yöntemleri seçerek kendimize açıklamaya çalışırız.
Ancak bir kişinin davranışı internal (kişisel) yada external (çevresel) mi hangisinin daha ağır bastığına nasıl karar veririz? çalışmamıştı ondan yapamadı yada kesin sınav zordu ondan yapamadı.. gibi bir düşünce kararını verirken neye göre karar veririz? Burda Covaration Model bize yardım eder.

Covaration modeli farklı durum,zaman ve kişilerde davranışın değişip değişmediğine göre açıklama yapar.
Bunlar içinde 3 anahtar bilgi gereklidir. Consistency , Distinctiveness , Consensus

1 ) Consistency (süreklilik ) (zaman) - her zaman böyle mi davranıyor arada sırada mı?
bir arkadaşımızla sinamaya gitmek istiyoruz, ancak sürekli bize bahaneler uyduruyor 1değil 2 değil 3 değil sürekli böyle yapıyorsa yani CONSISTENCY HIGH(sürekli tutarlıklık yüksektir) ve
consistency yüksek ise - biz açıklamayı INTERNAL(kişisel) faktörlerde ararız.

2) Distinctiveness ( ayırtedici ) (durumsal ) - Her zaman neşeli,pozitif bir arkadaşımız var ancak sevgilisinden ayrıldı ve ağlıyor, mutsuz -- Burda Distinctiveness  HIGH(ayırt edici özel bir durum YÜKSEK) 
Dolayısıyla durumu bildiğimizden  karakteri hep mutsuz diyemeyiz ve açıklamayı EXTERNAL (çevresel durumsal ) faktörlerde ararız. .

3) Consensus  (çoğunluk) - Diğer insanlarda aynı şekilde mi davranıyor ?
Şimdi düşünelim, işe 10 kişi birden geç kaldı.(çoğunluk grup hareketi var). Ne düşünürüz? Trafik olabilir, hava kötü olabilir vs. O zaman kişisel davranış açıklama yerine dışsal olaysal bir açıklama yaparız. Yada Etrafınızda ki herkes hasta olmuş hapşırıyor yine havalar kötü diye dışsal olaysal bir faktör ararız. CONSENSUS (çoğunluk ) HIGH ise EXTERNAL (ÇEVRESEL ) faktörlerle davranışları açıklarız.


Bazen internal kişisel özelliklere o kadar odaklanılır ki durumun önemi unutulur bunada Fundamental Attribution Error denir.